Dossier: quantumtechnologie
Onderzoeker bij een experimentele quantumcomputer. (Foto: IBM)
Het Rathenau Instituut onderzoekt samen met andere kennisinstituten wat er nodig is om tot verantwoorde quantumtechnologie te komen. Daar is nu het ideale moment voor, want de technologie bevindt zich nog in de ontwikkelfase. Deze webpagina geeft een korte introductie in quantumtechnologie en bevat een overzicht van onze activiteiten en rapporten.
Wat is quantumtechnologie?
Quantumtechnologie maakt gebruik van de bijzondere eigenschappen van kleine deeltjes als elektronen, protonen, fotonen en quarks. Die deeltjes kunnen bijvoorbeeld met elkaar verstrengeld zijn terwijl ze ver van elkaar verwijderd zijn. Dat klinkt contra-intuïtief, maar het verschijnsel is al aangetoond en het kan bijvoorbeeld gebruikt worden om berichten onkraakbaar te versleutelen.
Ook kan een deeltje zich in zogeheten superpositie bevinden. En die eigenschap kan door toekomstige quantumcomputers gebruikt worden om heel veel berekeningen tegelijk, naast elkaar uit te voeren. Daardoor kan een quantumcomputer bijvoorbeeld veel beter dan huidige computers nieuwe medicijnen en batterijen ontwikkelen, het weer voorspellen, en, helaas, wachtwoorden kraken.
Kortom, van quantumtechnologie wordt een grote impact op de samenleving verwacht.
Waarom houdt het Rathenau Instituut zich bezig met quantum?
De nieuwe quantumtechnologie is nog in ontwikkeling. De technologie is nog niet doorgedrongen in de samenleving. Tegelijkertijd roept de technologie al veel maatschappelijke vragen op. Juist daarom is het nu een goed moment om te kijken naar de risico’s van quantumtechnologie. De samenleving en de politiek kunnen nu vanuit publieke waarden de basis leggen voor een verantwoord gebruik van quantumtechnologie.
Wat zijn publieke waarden bij quantumtechnologie?
Publieke waarden drukken uit wat we als samenleving of groep belangrijk vinden. Bij quantumtechnologie is ‘veiligheid’ bijvoorbeeld zo’n waarde. En rechtvaardigheid, autonomie en privacy. Het mooie van waarden is dat je die kunt vaststellen en erover kunt praten, nog zonder dat de technologie, in dit geval quantumtechnologie, volgroeid is. Je hoeft dus niet te wachten totdat de technologie je voor een voldongen feit stelt. Sterker nog, je kunt vanuit waarden een technologie ontwerpen en ontwikkelen.
Concreet: quantumtechnologie en cyberveiligheid?
Toekomstige quantumcomputers kunnen naar verwachting het huidige versleutelde dataverkeer kraken. Er zijn nu al landen en niet-statelijke actoren die doen aan ‘harvest now, decrypt later’. Ze slaan nu massaal gegevens op die ze later, als de quantumcomputer er is, kunnen ontsleutelen. Gelukkig zijn er nieuwe beveiligingsstandaarden in de maak die opgewassen zijn tegen de quantumcomputer. Maar het invoeren van die betere beveiliging is een complexe en tijdrovende taak.
Concreet: quantumtechnologie en duurzaamheid?
Er zijn mensen die zeggen dat quantumtechnologie de planeet van de klimaatondergang gaat redden. Quantumcomputers rekenen sneller en met quantumsimulatie kunnen betere batterijen en zonnecellen ontwikkeld worden. Maar quantumcomputers gebruiken schaarse materialen en hebben koeling nodig. Al met al is het onduidelijk of quantumtechnologie gaat bijdragen aan een duurzame samenleving.
Concreet: quantumtechnologie en rechtvaardigheid en autonomie?
Wie krijgt toegang tot quantumcomputers? Waar gaan ze voor worden ingezet? Worden we nog sterker afhankelijkheid van grote technologiebedrijven? We zien iets vergelijkbaars nu gebeuren bij het gebruik van AI. Daar zijn bijvoorbeeld Microsoft (Copilot en ChatGPT) en Google (Gemini) de grote spelers.
Hoe doet het Rathenau Instituut onderzoek naar quantumtechnologie?
Het Rathenau Instituut publiceerde in 2023 de scan Quantumtechnologie in de samenleving. Daarin concluderen we onder meer dat te hooggespannen verwachtingen een goed geïnformeerd debat over kansen en maatschappelijke risico’s in de weg zitten. Daarnaast organiseerden we in 2024 een bijeenkomst voor experts om te kijken hoe we samen kunnen optrekken richting politici, beleidsmakers, wetenschappers, bedrijven en burgers. De komende periode gaan we deze samenwerking intensiveren langs enkele thematische lijnen waaronder missiegedreven innovatie, publieke betrokkenheid en geopolitiek. We zullen regelmatig verslag doen van de vervolgstappen.
Gerelateerde publicaties:
