Jaarverslag 2023

Eind 2023 bevind ik me in een gang 500 meter onder de grond. De luchtverversingsinstallatie maakt zoveel lawaai dat ik gehoorbescherming op moet. Het lijkt een metrotunnel, maar het is een onderzoeksfaciliteit: het Meuse/Haute Marne Underground Research Laboratory. In de piepkleine Franse gemeente Bure doen onderzoekers tests voor de berging van radioactief afval. Ook onderzoeken zij dit thema vanuit sociaal, juridisch en maatschappelijk perspectief.

We waren er op werkbezoek met het oog op het advies dat wij in 2024 uitbrengen over het besluitvormingsproces over de berging van het Nederlandse radioactief afval. Dat is een technisch en maatschappelijk complex onderwerp waarover we al meerdere publicaties hebben uitgebracht. Nederland moet besluiten nemen over zaken die tot ver in de toekomst spelen en waar dus veel onzekere factoren in zitten. De vraag is hoe dit op een maatschappelijk verantwoorde manier kan. Hiervoor kijken we naar verschillende aspecten. Bijvoorbeeld naar hoe we burgers op een eerlijke en zinvolle manier bij die besluitvorming kunnen betrekken. Hoe houden we rekening met de belangen van toekomstige generaties? Inmiddels worden deze vragen al breder opgepakt. Niet alleen in onderzoeks- of beleidskringen, maar ook in het publieke debat. Een leuke herinnering heb ik aan het radioprogramma waar we uitgenodigd werden om onze aanpak toe te lichten.

In gesprek
We werken in onze projecten bewust samen met verschillende partijen en groepen uit de maatschappij en betrekken hen actief bij ons werk. Daarom ben ik ook blij met het meerjarig dialoogprogramma over de digitale samenleving waarmee we in 2023 zijn gestart. Vier jaar lang gaan we in gesprek met burgers over de maatschappij van de toekomst: in wat voor digitale omgeving willen zij leven?

Naast digitalisering staan we voor nog meer grote maatschappelijke opgaven waarin wetenschap, technologie en innovatie een belangrijke rol spelen. Tegelijkertijd lijkt de samenleving te polariseren en ervaren velen dat zij niet gehoord worden. Op verzoek van de Tweede Kamercommissie voor de Werkwijze onderzochten we mede daarom het functioneren van twee belangrijke instrumenten voor burgerinspraak: petities en burgerinitiatieven. Zo wilden we zicht krijgen op de mogelijkheden voor verbetering van deze instrumenten, eventueel door middel van een digitaal platform in overheidsbeheer. Het eindrapport lichtten we begin 2023 voor geïnteresseerde Kamerleden toe.

Ook intern gaan we veel het gesprek aan. Bijvoorbeeld over hoe we zélf omgaan met nieuwe technologieën als ChatGPT. Of over de vraag of we onderzoeksverzoeken wel of niet moeten aannemen. Met wie we wel en niet samenwerken. Het belangrijkste ijkpunt daarbij is onze onafhankelijkheid. Die vormt de basis van waaruit we ons werk kunnen doen. Door die onafhankelijkheid, in combinatie met wetenschappelijke kwaliteit, kunnen wij de dialoog voeren en het publieke en politieke debat ondersteunen.

Moed en nieuwsgierigheid
Inmiddels ben ik al zo’n anderhalf jaar directeur van het Rathenau Instituut. Ik kijk met veel plezier op deze periode terug, met als kers op de taart de lovende conclusies van de externe commissie die ons instituut evalueerde en de aanbevelingen die ze ons meegaf.

Maar vóór ons liggen er nog genoeg uitdagingen – zowel voor het instituut als voor de wereld om ons heen. Ik hoop deze uitdagingen aan te gaan met twee eigenschappen die voor mij leidend zijn: moed en nieuwsgierigheid. De lezer van dit jaarverslag nodig ik van harte uit om dit samen met mij te doen.

Prof. dr. ir. Eefje Cuppen
directeur van het Rathenau Instituut